یکی از مهم ترین بخش های ســازه ای در بناهای سنتی ایران که بر شکل گیری معماری و همچنین منظر شهری تاثیر به سزایی دارد، بخش پوشش ها، به ویژه گنبدها می باشد. گنبدهای سنتی ایران، از برجسته ترین نمونه های ساختمان سازی ســنتی در ایران در طول هزاران سال می باشند که هنوز بسیاری از آن ها پس از قرن های زیادی پا برجا مانده اند. پرداختن به شــیوه های گنبدسازی، شناخت انواع آن، بررسی عملکرد سازه ای، شیوه های ترسیم، سبک شناســی، روش های اجرایی و مسائل مرتبط به آن همواره از دغدغه های معماران ایرانی بوده است. هدف از این مقاله بررسی و تحلیل انواع گنبد در بناهای سنتی ایران از نظر ساختار کلی، شکل ظاهری و تکنیک ساخت می باشد.
تعریف گنبد
تعریف هندسی گنبد: در تعریف هندســی، گنبد مکان هندسی نقاطی فدی مشــخص حول یک ِاســت که از دوران چ محور قائم به وجود می آید. اما در زبان معماری : گنبد پوششی اســت که بر روی زمینه ای گرد برپا شود. )
تعریف کاربردی گنبد: در ً ســقفي اســت نیم کروي یا مقعر که معمولا بالاي پلان هاي مدور یا مربع و کثیرالاضلاع، که با کمک گوشوار مدور مي شود، تعبیه مي گردد.
در ســرزمین هایی مثــل روم شــکل نیمکره را بــرای گنبد بر می گزیدند و چــون میانتار رانش بــر منحنی آن منطبق نمی شــد ناچار بودند که کناره های آن را هرچه ســتبرتر کنند تا در برابر رانش سدی باشد، در صورتی که معماران ایرانی نیم دایره را برای پوشش مناسب نمی دانستند و شکل هائی نظیر تخم مرغی و هلو چینی و بیضی را انتخاب می کردند که خود به خود میانتار رانش بود و این انتخاب باعث می شد که بتواند ضخامت گنبد را در خاســتگاه و پــاکار تنها به اندازه یک شــانزدهم دهانه بگیرند (که البتــه هرچه بالاتر می رفت نازک می شد تا به کلاله برسد).
انواع گنبد :
گنبــد پیــازی،
گنبد مقرنــس،
گنبد بیضوی
گنبد چند گوش
گنبد سهمی
گنبد بادبانی
گنبد نعلبکی
گنبد چتری
